Rust không có NULL thì code kiểu gì?

: Blogs; Blogs công nghệ

Có lẽ một số bạn sẽ có thắc mắc như tiêu đề khi mới tìm hiểu về Rust. Hẳn là các bạn đã biết, hoặc nghe đâu đó là: Trong Rust không có NULL. Bài viết này sẽ giúp cho các bạn hiểu rõ hơn về vấn đề này.

NULL trong các ngôn ngữ lập trình

Đã là lập trình viên, chắc hẳn ai cũng quá quen thuộc với NULL, hay nil.

Thậm chí trong phiên bản Pokemon Sun & Pokemon Moon mới nhất (ở thời điểm viết bài này), cũng xuất hiện một Pokemon mới tên là Type: Null (タイプ：ヌル).

=)) lạc đề, quay lại chủ đề chính.

NULL là một giá trị diễn tả trạng thái không có gì cả, một giá trị chưa biết. Trong trường hợp là một con trỏ thì NULL cho biết con trỏ này không trỏ tới đâu cả.

Việc sử dụng NULL là rất phổ biến, ví dụ một trong những best practices khi lập trình C đó là kiểm tra giá trị NULL khi sử dụng hàm malloc để cấp phát bộ nhớ:

#include <stdlib.h>

char* str = malloc(_MATH_PATH);
if (str == NULL) {
  printf(" Lỗi rồi các bác ạ! Buồn quá! Không đủ bộ nhớ! :( ");
} else {
  // Đã cấp phát bộ nhớ thành công cho biến str
}

#include <stdlib.h>

char * str = malloc ( _MATH_PATH ) ;

if ( str == NULL ) {

printf ( " Lỗi rồi các bác ạ! Buồn quá! Không đủ bộ nhớ! :( " ) ;

} else {

// Đã cấp phát bộ nhớ thành công cho biến str

}

Hay như cách kiểm tra lỗi vô cùng “đẹp mắt” của Golang:

f, err := os.Open("how-to-be-a-richman.txt")
if err != nil {
  // Tạch chỗ này nè 
  log.Fatal(err)
}
// Tới được đây thì không tạch nhá

f , err : = os . Open ( "how-to-be-a-richman.txt" )

if err != nil {

// Tạch chỗ này nè

log . Fatal ( err )

}

// Tới được đây thì không tạch nhá

Tuy nhiên, dù được dùng rất phổ biến, việc tạo ra giá tri NULL vẫn bị chính cha đẻ của nó coi là một sai lầm “trị giá tỉ đô”^[1].

Trong suốt lịch sử phát triển của nền khoa học máy tính, đã có vô số chương trình máy tính tỏi không lý do, bởi cùng một hung thủ đó là Null Pointer Exception. =))

Hoặc có thể kể đến mối quan hệ nhập nhằng mù mờ giữa null và undefined đã khiến bao nhiêu thế hệ lập trình viên JavaScript phải vò đầu bứt tai:

typeof null           // "object"
typeof undefined      // "undefined"
null === undefined    // false
null  == undefined    // true
null === null         // true
null == null          // true
!null                 // true
isNaN(1 + null)       // false
isNaN(1 + undefined)  // true

typeof null // "object"

typeof undefined // "undefined"

null === undefined // false

null == undefined // true

null === null // true

null == null // true

! null // true

isNaN ( 1 + null ) // false

isNaN ( 1 + undefined ) // true

Hoặc đối với SQL, chúng ta không thể so sánh giá trị NULL với các field trong một bảng một cách trực tiếp bằng các toán tử = hay <> được, mà phải dùng các toán tử đặc biệt, là IS và IS NOT để làm việc với chúng.^[2]

Tại sao lại phải check NULL?

Trong hầu hết mọi trường hợp, chúng ta thực hiện thao tác kiểm tra một biến có phải là NULL không, là vì chúng ta cần dùng tới giá trị của biến đó, nhưng lại sợ rằng nó không mang giá trị. Và vì sợ nên cứ phải check.

Giống như cứ bước ra khỏi nhà là cho tay vào sờ cái quần, à, cái túi quần, để kiểm tra xem mình có đem theo điện thoại không. Riết rồi thành quen, đưa tay sờ quần như một phản xạ tự nhiên.

Vậy làm sao để khỏi phải đưa tay sờ quần liên tục nữa? Phải có một cách gì đó để chắc chắn rằng cái điện thoại luôn luôn nằm trong túi, đúng không?

Tương tự như thế đối với lập trình, để thoát khỏi việc check NULL liên tục thì ta phải có cách gì đó để đảm bảo rằng một giá trị không bao giờ bị NULL.

Để làm được điều này, Rust không cho bạn gán bất kì giá trị nào là NULL cả (dữ dội chưa, quản không được thì cấm luôn cho khỏe :))) và Rust không phải là ngôn ngữ đầu tiên hoặc duy nhất áp dụng phương pháp này, một số ngôn ngữ lập trình hàm như Haskell cũng cấm không cho một biến mang giá trị NULL. ^[3]

(Nói như vậy không có nghĩa Rust là một ngôn ngữ lập trình hàm nhé)

Không cho xài NULL thì giờ xài gì?

Và cũng giống như Haskell, Rust cung cấp một kiểu gọi là Option<T> (trong Haskell là Maybe và trong Swift là Optional, giờ thì trong Java cũng có nốt), cho chúng ta một phương pháp khác để giải quyết vấn đề mà không cần dùng tới NULL.

Ở bài trước mình cũng đã giới thiệu cách sử dụng Option<T>.

Bây giờ là lúc nói rõ hơn về vấn đề này.

Bản chất của kiểu Option

Bằng việc bỏ NULl, từ bây giờ mỗi khi sử dụng một biến, bạn có thể yên tâm rằng biến đó luôn có giá trị, không bị NULL nữa.

Khi gặp một vấn đề mà ta chưa biết chắc chắn kết quả trả về của vấn đề đó như thế nào, nó có thể chứa giá trị hoặc không, ví dụ như trong linked list, hoặc khi implement một hàm chia hai số a và b, thì ta có thể dùng kiểu Option<T>.

Một biến kiểu Option<T> sẽ luôn luôn tồn tại một trong hai giá trị None (không có giá trị nào cả) hoặc Some(T) (trả về giá trị kiểu T của biến đó). Ví dụ:

fn divide(a: f64, b: f64) -> Option<f64> {
  if b == 0.0 {
    None
  } else {
    Some(a / b)
  }
}

fn divide ( a : f64 , b : f64 ) -> Option < f64 > {

if b == 0.0 {

None

} else {

Some ( a / b )

}

Trong đoạn code trên, chúng ta kiểm tra nếu mẫu số b bằng 0 thì phép chia không thực hiện được, và hàm divide(a,b) trả về giá trị None, ngược lại thì trả về giá trị Some(a / b).

Vậy chúng ta sẽ làm gì với một trong 2 giá trị trả về này? Chúng ta sẽ lấy nó ra như thế nào?

Dùng match để handle các giá trị trả về

Khi nhận được một giá trị kiểu Option<T>, chúng ta có thể đọc giá trị từ biến này ra bằng cách dùng match:

match result {
  Some(c) => println!("Kết quả là: {}", c),
  None    => println!("Không chia được cho 0 đâu nhá!")
}

match result {

Some ( c ) = > println ! ( "Kết quả là: {}" , c ) ,

None = > println ! ( "Không chia được cho 0 đâu nhá!" )

}

Tất nhiên đến đây thì chưa có gì đáng nói, nghe có vẻ giống với câu lệnh switch() ở các ngôn ngữ khác.

Điều đáng nói ở đây là match bắt buộc bạn phải kiểm tra hết tất cả mọi trường hợp có thể xảy ra (exhaustiveness checking), ví dụ như ở đoạn code trên mà bạn không handle trường hợp None thì sẽ nhận thông báo lỗi:

error: non-exhaustive patterns: `None` not covered

error : non - exhaustive patterns : ` None ` not covered

Vì chúng ta sử dụng kiểu Option<T> cho một biến khi chúng ta không chắc chắn giá trị của nó là gì, nên bắt buộc chúng ta phải kiểm tra đầy đủ mọi khả năng có thể có của nó.

Dùng if let để lấy giá trị trả về

Một cách khác đó là dùng if let để lấy ra đúng giá trị cần dùng, cả cách này lẫn cách trên đều là các ứng dụng của pattern matching trong Rust.

if let Some(ref c) = result {
  println!("Kết quả là: {}", c);
} else {
  println!("Chia hổng có được :(");
}

if let Some ( ref c ) = result {

println ! ( "Kết quả là: {}" , c ) ;

} else {

println ! ( "Chia hổng có được :(" ) ;

}

Dùng unwrap để lấy giá trị trả về

Nếu không muốn dùng pattern matching, chúng ta có thể sử dụng một cách khác đó là unwrap.

Unwrap tức là mở gói, giá sử hàm divide(a,b) trả về cho bạn một gói quà, bạn chưa biết bên trong có gì, bạn phải unwrap() nó để lấy giá trị ở bên trong.

Có nhiều cách để unwrap một giá trị, mỗi cách đều sẽ có những cách hoạt động khác nhau, ví dụ:

unwrap(): Mở gói và xem giá trị bên trong, nếu giá trị bên trong là None thì chương trình sẽ bị panic (kiểu như háo hức mở quà ra mà ko thấy có gì bên trong, shock quá tỏi luôn)
unwrap_or(): Lần này thì bình tĩnh hơn, mở quà lấy giá trị, nếu không có gì (None) thì sẽ lấy giá trị truyền vào chứ không bị panic.
unwrap_or_else(): Mở gói quà ra lấy giá trị bên trong, nếu bên trong là None thì thực thi khối lệnh được truyền vào để lấy giá trị ra.
unwrap_or_default(): Mở quà lấy giá trị, nếu là None thì lấy giá trị mặc định của kiểu dữ liệu đó.

let result = divide(10.0, 0.0);

let c = result.unwrap_or_default();
println!("{}", c); // Trả về 0.0

let d = result.unwrap_or(-999.0);
println!("{}", d); // Trả về -999.0

let e = result.unwrap(); // Panic :(

let result = divide ( 10.0 , 0.0 ) ;

let c = result . unwrap_or_default ( ) ;

println ! ( "{}" , c ) ; // Trả về 0.0

let d = result . unwrap_or ( - 999.0 ) ;

println ! ( "{}" , d ) ; // Trả về -999.0

let e = result . unwrap ( ) ; // Panic :(

Kết luận

Tóm lại, bằng cách từ bỏ việc sử dụng NULL, Rust cung cấp cho chúng ta rất nhiều cách khác để khiến ta khó viết code xấu (bad code, unsafe, ẩu) hơn, an toàn hơn và đảm bảo rằng không bao giờ chúng ta để lọt một trường hợp nguy hiểm nào ra ngoài. Từ đó sẽ giảm thiểu được tối đa nguy cơ xảy ra lỗi khi chạy chương trình.

Và luôn luôn, sẽ có một anh bạn Rust compiler đẹp zai và khó tính luôn chực chờ bật ra để bắt nạt chúng ta mỗi khi chúng ta để lọt các trường hợp nguy hiểm.

Có thể bạn sẽ thấy các cách mà Rust đưa ra để chúng ta có thể từ bỏ việc sử dụng NULL nó chẳng có gì mới mẻ, hay thậm chí là chúng ta có thể dễ dàng sử dụng những cách này (hoặc tương tự như những cách này) trong các ngôn ngữ khác như C/C++ hay Java, JavaScript. Điều này đúng. Vấn đề là nếu không bắt buộc thì bạn sẽ chẳng bao giờ dùng tới những cách này, mọi lập trình viên đều như vậy (trừ một vài người kĩ tính), những gì Rust làm chỉ đơn giản là bắt bẻ và khắt khe hơn để chúng ta buộc phải sử dụng những cách đó vào mà thôi.

kipalog

Có thể bạn quan tâm:

DVMS chuyên:
- Tư vấn, xây dựng, chuyển giao công nghệ Blockchain, mạng xã hội,...
- Tư vấn ứng dụng cho smartphone và máy tính bảng, tư vấn ứng dụng vận tải thông minh, thực tế ảo, game mobile,...
- Tư vấn các hệ thống theo mô hình kinh tế chia sẻ như Uber, Grab, ứng dụng giúp việc,...
- Xây dựng các giải pháp quản lý vận tải, quản lý xe công vụ, quản lý xe doanh nghiệp, phần mềm và ứng dụng logistics, kho vận, vé xe điện tử,...
- Tư vấn và xây dựng mạng xã hội, tư vấn giải pháp CNTT cho doanh nghiệp, startup,...

Vì sao chọn DVMS?
- DVMS nắm vững nhiều công nghệ phần mềm, mạng và viễn thông. Như Payment gateway, SMS gateway, GIS, VOIP, iOS, Android, Blackberry, Windows Phone, cloud computing,…
- DVMS có kinh nghiệm triển khai các hệ thống trên các nền tảng điện toán đám mây nổi tiếng như Google, Amazon, Microsoft,…
- DVMS có kinh nghiệm thực tế tư vấn, xây dựng, triển khai, chuyển giao, gia công các giải pháp phần mềm cho khách hàng Việt Nam, USA, Singapore, Germany, France, các tập đoàn của nước ngoài tại Việt Nam,…

Quý khách xem Hồ sơ năng lực của DVMS tại đây >>

Quý khách gửi yêu cầu tư vấn và báo giá tại đây >>

Tags: STartup